De overgang is een natuurlijke, maar vaak verwarrende periode waarin het vrouwelijk lichaam langzaam overgaat van vruchtbaar naar niet-vruchtbaar. Dit proces gaat gepaard met grote hormonale veranderingen die invloed hebben op je menstruatie, energieniveau, stemming en lichamelijke functies. In dit artikel leggen we uit wat de overgang precies is, hoe deze zich onderscheidt van de menopauze, welke fasen je doormaakt en wat er in je lichaam gebeurt tijdens deze levensfase.

Wat is de overgang en menopauze?

Wat is de overgang? En wat is de menopauze? Deze twee halen mensen nog wel eens door elkaar, of ze denken dat het om hetzelfde gaat. Dit is  niet zo. De overgang is de gehele periode wanneer het vrouwelijk lichaam overgaat van vruchtbaar naar onvruchtbaar. In deze periode ga je als vrouw door een aantal fasen. Eén daarvan is de menopauze. De vruchtbare periode van het vrouwelijk lichaam wordt tijdens deze overgangsperiode afgesloten. De eicellen nemen af doordat je eierstokken minder van het vrouwelijk geslachtshormoon oestradiol produceren. Door de afname van deze eicellen wordt er gaandeweg ook minder oestrogeen en progesteron aangemaakt. Je kunt klachten als opvliegers en een veranderende en verminderde menstruatie ervaren.

Tijdens de overgang vindt je menstruatie op het begin dus nog wel plaats, maar verandert dit en maken je eierstokken steeds minder oestradiol aan. De menopauze is het moment waarop de laatste menstruatie plaatsvindt. De eierstokken zijn dan niet meer actief en er zijn geen eitjes meer in de eierstokken [1].  

Wist je dat je rond je eerste menstruatie nog wel 400.000 eitjes hebt? Dit aantal neemt ieder jaar af doordat eicellen afsterven en uiteindelijk heb je helemaal geen eitjes meer over. Ook de veranderende gevoeligheid voor het follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) beïnvloeden de menstruatiecyclus. Deze hormonen stijgen tijdens de overgang om de verminderde eierstokfunctie te compenseren. Hierdoor neemt de productie van de vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron af en raakt de opbouw van het baarmoederslijmvlies ontregeld. Gedurende deze periode worden de eisprongen ongereguleerd en minder frequent vóór de menopauze. Op het moment waarop de menstruatie definitief is gestopt bevind je je in de menopauze [1].

Op welke leeftijd kom je in de overgang?

Wanneer je als vrouw in de overgang komt is lastig te zeggen. Elke lichaam is anders en dit kan dus ook per persoon verschillen. Zoals je hebt kunnen lezen, is de overgang en de menopauze niet hetzelfde. Omdat dit nog wel eens door de war wordt gehaald, zullen we de verschillende fasen van de overgang met je behandelen.

De verschillende fasen van de overgang

Je kan de overgang onderverdelen in vier fasen. De premenopauze, de perimenopauze, de menopauze en de postmenopauze. Hieronder zullen we ze één voor één voor je behandelen.

Premenopauze

Wanneer je je als vrouw in de premenopauze bevindt heb je nog geen last van de typische overgangsklachten zoals een onregelmatige menstruatie. Je menstruatie vindt nog gewoon plaats en er zijn geen hele duidelijke veranderingen in je lichaam die wijzen op de overgang. Wel begint je hormoonhuishouding al wat te schommelen. Dit komt omdat het aantal rijpende eicellen in deze fase al begint af te nemen. Sommige vrouwen merken hier niks van, terwijl anderen deze hormonale veranderingen wel opmerken en klachten ervaren [3].  

Klachten die in deze periode veel optreden zijn mentale problemen door de hormonale disbalans. Zo kun je moeite beginnen te krijgen met nieuwe informatie opnemen, je concentratie en helder nadenken. Het kan ook invloed hebben op je gemoedstoestand en je een neerslachtig gevoel of een kort lontje geven. Een ander probleem wat kan optreden door het dalen van het oestrogeengehalte is een droge, rode, jeukende en/of geïrriteerde huid in en rond de vagina. Dit leidt weer tot pijn bij het vrijen en andere ongemakken [3].

Perimenopauze

Na een aantal jaar beginnen er meer merkbare veranderingen in het vrouwelijk lichaam op te treden. De oestrogeenspiegels kunnen in deze fase heel erg schommelen van heel hoog naar heel laag. Uiteindelijk produceren de eierstokken minder oestrogeen waardoor de vruchtbaarheid steeds meer afneemt. Dit verstoort vervolgens weer de balans met het andere vrouwelijke geslachtshormoon, progesteron. Je hormoonspiegels zullen hierdoor meer gaan schommelen [4].  

Typische overgangsklachten zoals opvliegers of onregelmatige, heftigere of langer durende menstruaties zijn in deze periode heel gebruikelijk. Opvliegers en nachtelijk zweten komt vaker voor [4]. Ook mentale problemen kunnen in deze periode sterk aanwezig zijn. Denk aan gevoelens van verdriet of hopeloosheid maar ook ‘brain fog’, een verlies van zelfvertrouwen en stemmingswisselingen [5].

Daarnaast ervaren vrouwen een toename in het gewicht en vaginale droogte of irritatie. Je cycli is niet langer voorspelbaar. Op dat moment bevind je je in de perimenopauze. Je kan je jarenlang in de perimenopauze bevinden voordat je uiteindelijk in de menopauze komt [4].  

Word je nog wel ongesteld, al is het super onregelmatig, dan bevind je je nog in de perimenopauze. Tijdens je perimenopauze ben je dus ook nog vruchtbaar en kan je nog zwanger worden [6]. De kans is wel veel kleiner doordat er minder vaak een eisprong is en de kwaliteit van de eitjes minder is. Wanneer je perimenopauze begint, is erg persoonsafhankelijk. Bij sommige vrouwen kan het al halverwege de dertig beginnen maar bij anderen begint het pas halverwege de vijftig [3].

Menopauze

Wanneer je je als vrouw in de menopauze bevindt, zijn de laatste resterende eicellen in je eierstokken niet meer actief en vinden geen ovulaties meer plaats. De vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron nemen langzaam af. Zoals je hierboven hebt kunnen lezen is de menopauze het moment waarop je je laatste menstruatie hebt gehad. Dit kun je achteraf pas weten aangezien de menstruatiecyclus in de perioden hiervoor al zeer onregelmatig zal zijn. Wanneer je een jaar lang niet ongesteld bent geweest kun je het dus pas met zekerheid zeggen. Er vindt geen eisprong meer plaats en je bent niet meer vruchtbaar [1].  

Door het verstoorde evenwicht van hormonen kunnen ook tijdens deze fase weer vervelende klachten opspelen. Veelgehoorde klachten zijn weer de opvliegers en zweetaanvallen in de nacht, ook de vaginale klachten blijven aanhouden of treden op tijdens deze fase en daar komt nog bij kijken dat vrouwen vaak minder behoefte aan seks hebben door een daling van het testosteron in het bloed. Ook kunnen er meer rimpels ontstaan, dat komt door een verminderde elasticiteit en droge lichaamshuid [1].  

Helaas stopt het hier niet, vrouwen ervaren ook vaak meer spier- en gewrichtsklachten in met name de vingers en handen. Verder verslappen de bekkenbodemspieren en worden de slijmvliezen van de urinewegen dunner. Dit heeft als gevolg dat vrouwen onwillekeurig urine kunnen verliezen of sneller last krijgen van een blaasontsteking [1]. Gemiddeld ligt de leeftijd waarop Nederlandse vrouwen zich in de menopauze bevinden rond de 51 jaar [7].

Postmenopauze

De postmenopauze is het moment vanaf een jaar nadat je laatste menstruatie heeft plaatsgevonden. Je eierstokken zijn in deze periode definitief gestopt met het produceren van eicellen en hormonen. Het beetje oestrogeen wat er nog wordt geproduceerd in je lichaam, wordt in het vetweefsel en de bijnieren aangemaakt in plaats van de eierstokken. Door hormonale veranderingen vertraagt de stofwisseling en verandert de vetverdeling, waardoor vrouwen in de postmenopauze vaak gemakkelijker aankomen. Dit heeft allemaal een functie aangezien het de verminderde aanmaak van de vrouwelijke oestrogeenhormonen tegemoet probeert te komen. Voor het lichaam is dit dus ontzettend handig, maar voor vrouwen wordt dit vaak als één van de vele nadelige gevolgen van de overgang gezien [6] [3].

Helaas kunnen vrouwen ook tijdens deze periode nog meer klachten ervaren door het verstoorde evenwicht van de hormonen. De bekende overgangsklachten uit de andere fasen komen bijvoorbeeld veel voor, maar ook dunner wordend of droog haar en zelfs haaruitval. Ondanks het verlies van dit haar, kun je wel weer extra haargroei ervaren op ongewenste plekken zoals de kin of bovenlip [3].  

Gewichtstoename, een droge vagina en last van spier- en gewrichtsklachten komen veel voor. Daarnaast worden je botten minder stevig doordat je lichaam minder oestrogeen aanmaakt, wat leidt tot osteoporose of botontkalking. Dit verklaart dan ook waarom vrouwen op latere leeftijd meer kans hebben op botbreuken [3].  

Iets wat nog wel eens verwarring kan opleveren, is bloedverlies of spotting wat in deze fase kan plaatsvinden. Het is echter heel normaal om licht helderrood bloed, of bruine afscheiding te verliezen. Het wordt wel zorgwekkend wanneer dit meer is dan een beetje. Bezoek in dat geval een huisarts [3].

‍

Wanneer is de overgang voorbij?

Zoals hierboven al uitgelegd is, is de overgang de hele periode waarin het vrouwelijk lichaam verandert van vruchtbaar naar onvruchtbaar. Je lichaam doorloopt tijdens deze periode allerlei verschillende fasen wat in totaal wel tien jaar kan duren [2]. Hoelang het duurt en wanneer het voorbij is, is erg persoonsafhankelijk. Waar het bij de ene vrouw wel tien jaar kan duren, is het voor de andere zo voorbij.  

Pas wanneer je een jaar lang niet ongesteld bent geworden weet je zeker dat je niet meer vruchtbaar bent en bevind je je in de postmenopauze. Dat je overgang voorbij is, betekent niet dat alle klachten gelijk verdwijnen. Het kan zijn dat deze nog een tijdje aan blijven houden terwijl je al wel in de postmenopauze zit. Dit is heel normaal en zwakt vanzelf af.

Voor de meeste vrouwen begint de menopauze rond hun 51e levensjaar. Sommige vrouwen kunnen ook te maken hebben met een vroege menopauze of zelfs een vroegtijdige menopauze. Als je het snel leest lijkt dit bijna hetzelfde, maar hier zit nog wel een verschil in. Bij een vroege menopauze komt een vrouw in de menopauze voor haar 45e levensjaar. Bij een vroegtijdige menopauze, komt een vrouw in de menopauze voor haar 40e levensjaar. Dit kan voorkomen door medische oorzaken en aandoeningen of door vroegtijdig falen van de eierstokken [1].  

‍

Conclusie

De overgang is een intens proces dat niet alleen invloed heeft op je menstruatie, maar op je hele lichaam en welzijn. Het vrouwelijk lichaam verandert langzaam van vruchtbaar naar onvruchtbaar en dat brengt een hele hoop veranderingen met zich mee. Van de eerste subtiele hormonale verschuivingen in de premenopauze tot eventuele fysieke veranderingen in de postmenopauze: elke fase brengt eigen kenmerken en uitdagingen met zich mee. Het onderscheid tussen de overgang en de menopauze, en de duidelijke indeling in vier fasen, helpt om beter te begrijpen wat er in je lichaam gebeurt. Door deze kennis ben je beter in staat om signalen te herkennen, verwachtingen bij te stellen en bewuste keuzes te maken voor je gezondheid en welzijn in deze levensfase.

Dit artikel is onderdeel van een bundel over de overgang

Wil je meer verdieping over wat de overgang nog meer betekent voor jouw lichaam en gezondheid? Bekijk dan ook de andere delen uit deze reeks:‍

• Deel 1 – Wat gebeurt er met je lichaam tijdens de overgang?
  Uitleg over wat de overgang precies is en welke fasen je doormaakt
• Deel 2 – Symptomen van de overgang: hoe herken je ze? >>>
  De meest voorkomende symptomen, zoals opvliegers, en waar ze vandaan komen
• Deel 3 – Hormonen in de overgang: hoe je lijf verandert van binnenuit >>>
  De invloed van oestrogeen, progesteron, FSH en andere hormonen
• Deel 4 – Waarom afvallen tijdens de overgang zo lastig is en hoe het jou wél lukt >>>
  Uitleg over de veranderingen in je lichaam en wat je kunt doen om resultaat te boeken
• Deel 5 – De overgang behandelen: wat werkt écht? >>>
  Concrete adviezen om opvliegers, vermoeidheid, hoofdpijn en andere klachten te verminderen, en een eerlijke blik op mogelijke oplossingen