Last van opvliegers, spierverlies of concentratieproblemen? De overgang kan je flink uit balans brengen. Gelukkig zijn er manieren om de klachten te verzachten. In dit artikel ontdek je welke behandelingen en supplementen kunnen helpen – én welke risico’s eraan verbonden zijn – van rode klaver tot hormoontherapie. Zo kun je samen met een arts of specialist de beste keuze maken om je beter te voelen.

‍
Wat gebeurt er tijdens de overgang?

‍

De overgang is de hele periode waarin het vrouwelijk lichaam verandert van vruchtbaar naar onvruchtbaar. Dit kan zo’n 10 jaar duren en bestaat uit vier fasen: premenopauze, perimenopauze, menopauze en postmenopauze. De menopauze is slechts één moment: de laatste menstruatie. Je weet pas achteraf dat je in de menopauze zat, namelijk als je een jaar lang niet meer ongesteld bent geweest.

Tijdens de overgang nemen eicellen af en vindt er een geleidelijke verschuiving plaats in de hormoonhuishouding. De balans tussen oestrogeen en progesteron verandert, wat kan leiden tot uiteenlopende lichamelijke en mentale klachten.

Wil je meer weten over de verschillende fasen van de overgang? Lees dan deel 1 van deze reeks artikelen, waarin we dieper ingaan op wat er in je lichaam gebeurt tijdens deze bijzondere periode.

‍

Kun je de overgang behandelen met medicijnen?

De veranderingen in het vrouwelijk lichaam tijdens de overgang kunnen leiden tot allerlei symptomen en klachten. Denk aan opvliegers, slaapproblemen, stemmingswisselingen en gewichtstoename. De overgang behandelen alsof het een soort ziekte is die genezen kan worden, kan helaas niet. Wat je wel kunt doen is de klachten die optreden verlichten. Dit kan noodzakelijk en prettig zijn voor vrouwen die ernstige klachten hebben waardoor de kwaliteit van leven er op achteruit gaat. Laten we eens kijken naar een aantal veelgehoorde behandelingen of medicijnen en de wetenschap erachter.
 

Overgang en rode klaver

Rode klaver wordt veel gebruikt als supplement om overgangsklachten te behandelen. Het zou bijdragen aan gezonde botten en een gezond hart. Echter uit onderzoek blijkt geen sterk bewijs dat rode klaver effectief is bij het verminderen van menopauzesymptomen. Zo is er geen sterk klinisch bewijs te vinden dat het bijdraagt aan het verminderen van opvliegers of het verlagen van LDL-cholesterol (slecht cholesterol) [1] [5].  

Deze adviezen gelden in het algemeen voor mensen zonder onderliggende gezondheidsproblemen. Bij specifieke aandoeningen, zoals borst- of baarmoederkanker, is de veiligheid van bepaalde voedingsmiddelen, zoals rode klaver, nog niet voldoende onderzocht. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts of specialist. Wel lijkt het bij te dragen aan het verbeteren van de elasticiteit van de bloedvaten, wat het risico op hart- en vaatziekten kan verkleinen. Verder lijkt de botgezondheid voordelen te ervaren van rode klaver [5] [6]. Het mogelijke effect op botgezondheid is niet consistent aangetoond en verschilt per studie.  

Rode klaver lijkt toch enige potentie te hebben. Zo toont een studie uitgevoerd op knaagdieren aan dat rode klaver in combinatie met hopextract, kan zorgen voor een significante verlaging in vet, en gewichtstoename juist remde [80]. Hier dient echter meer onderzoek naar worden gedaan aangezien knaagdierstudies niet hetzelfde resultaat tonen als bij mensen.

Overgang en de pil

Waar bij veel vrouwen nog wel eens misverstanden ontstaan, is de menstruatie die plaatsvindt tijdens het gebruik van de pil. Deze menstruatie is eigenlijk een ontrekkingsbloeding. Dit komt doordat er geen eisprong meer plaatsvindt wanneer je de pil slikt en je dus ook helemaal niet meer ongesteld kan worden. Toch was er de gedachte dat de pil zo natuurlijk mogelijk moest lijken, en om die reden is de stopweek eigenlijk alleen maar bedacht zodat het zo veel mogelijk lijkt op de normale menstruatiecyclus.  

Voor vrouwen die mogelijk in de overgang zitten of raken, kan het slikken van de pil dan ook verwarrend zijn. Je weet namelijk nooit of je echte ongesteldheid al gestopt is als je de pil nog slikt. Deze onttrekkingsbloeding zal blijven plaatsvinden in de stopweken waardoor jij misschien het idee krijgt dat je nog een regelmatige menstruatie hebt waarbij niks is veranderd. Het advies is dan ook om in ieder geval te stoppen met het slikken van anticonceptie wanneer je 52 jaar oud bent, omdat de meeste vrouwen gemiddeld met 50 à 51 jaar in de overgang komen. Het blijven slikken van de pil in deze periode kan de kans op hart- en vaatziekten, trombose en borstkanker vergroten [2].

Anticonceptie wordt wel eens ingezet om overgangsklachten te behandelen. Dit wordt gedaan als een vorm van hormoontherapie doordat dit het tekort aan hormonen aanvult. De dosering van de pil varieert echter sterk en kan veel hoger zijn dan nodig. Daarom is het niet de bedoeling om de pil te gebruiken als een vorm van hormoontherapie [2].  

Supplementen tijdens de overgang

Supplementen kunnen vrouwen in de overgang helpen om overgangsklachten te verlichten, maar ook bij het afvallen en spiermassa opbouwen. Creatine is daar één van. Dit lijkt bijzonder effectief te zijn voor het opbouwen van kracht en het verbeteren van trainingsprestaties. Creatine in combinatie met krachttraining kan de bouw en functie van de skeletspieren verbeteren. Dat niet alleen, het is ook goed voor je botten, stemming en cognitie [11].

Isoflavonen zouden opvliegers doen verminderen tijdens de overgang [12]. Ook suggereert onderzoek dat isoflavonen effectief zouden zijn om in te werken op de spiermassa bij postmenopauzale vrouwen [13]. Hier moet echter nog meer onderzoek naar gedaan worden.  

Wei-eiwit lijkt ook voordelen te bieden voor vrouwen in de overgang. Het kan sarcopene obesitas verbeteren, een aandoening waarbij spierverlies gepaard gaat met een toename van vetmassa, en is in combinatie met krachttraining zeer effectief voor het verbeteren van spierkracht en vetvrije massa [7].  

Andere supplementen die gunstig kunnen zijn voor vrouwen in de overgang zijn calcium en vitamine D. Ze kunnen bijdragen aan een positieve verandering in de lichaamssamenstelling en zelfs gewichtsverlies bevorderen. Dit moet echter wel gecombineerd worden met een calorietekort, aangezien gewichtsverlies zonder calorietekort niet mogelijk is. Voeg daarnaast krachttraining toe om spierverlies te minimaliseren. Calcium en vitamine D zijn bovendien belangrijk voor het behoud van sterke botten bij postmenopauzale vrouwen [8].

Het supplement berberine kan ook bijdragen om de overgang te verlichten. Zo kan het oxidatieve stress verminderen en de stemming verbeteren. Ook kan het bijdragen aan het cholesterolgehalte en gunstig zijn voor het verminderen van triglyceriden en insulineresistentie. Er is echter meer onderzoek nodig om deze effecten verder te bevestigen [9]. Het supplement myo inositol  kan de schildklierfunctie bij vrouwen in de overgang verbeteren. Dit heeft onder andere invloed op de stofwisseling.  In combinatie met melatonine beïnvloedt dit de suikerstofwisseling (glucosemetabolisme) ook nog eens positief [14].  

Supplementen of kruiden met fyto-oestrogenen zoals zilverkaars, rode klaver en soja isoflavonen werken op dezelfde manier als oestrogeen. Dit kan logischerwijs dus ook symptomen van de overgang behandelen en het oestrogeengehalte reguleren. Er is echter niet voldoende bewijs of deze verbindingen veilig en effectief zijn op de lange termijn [9] [10].

Hormoontherapie tijdens de overgang

Hormoontherapie (HT), of ook wel Hormoon Substitutie Therapie (HST) kan ingezet worden wanneer je je in de overgang bevindt. Bij deze behandeling worden hormonen toegediend wat bepaalde klachten tijdens deze periode zou kunnen verlichten. Tijdens de overgang ontstaat namelijk een tekort aan hormonen, wat deze gevreesde overgangsklachten kan veroorzaken. Het gaat dan met name om het aanvullen van oestrogenen, wat de balans weer wat in orde maakt. Vrouwen die nog een baarmoeder hebben moeten ook progesteron krijgen. De reden hiervoor is om het slijmvlies te beschermen [4].

Hormoontherapie kan dienen om de volgende klachten te verlichten:

• Opvliegers;

• Slaapgebrek;

• Stemmingswisselingen;

• Vaginale droogheid;

• Angst;

• Een verminderd libido;

• Pijnlijke geslachtsgemeenschap;

• Verminderen van het risico op osteoporose [10].

Zoals hierboven al kort is besproken, zijn er verschillende soorten hormoontherapie. Het verschil ligt hem dus echt in het soort hormoon wat toegediend wordt. Er wordt onderscheid gemaakt in:

• Hormoontherapie met alleen oestrogenen: deze behandeling is voor vrouwen zonder baarmoeder;

• Gecombineerde hormoontherapie: voor vrouwen met baarmoeder wordt een behandeling met oestrogenen én progesteron toegepast;

• Oestrogenen met progestativa (let hierbij wel op dat dit de kans op borstkanker kan verhogen wanneer dit jarenlang wordt gebruikt).
  

In Nederland wordt hormoontherapie, in tegenstelling tot andere landen, nog niet vaak toegepast. Het wordt alleen toegepast op vrouwen die ernstige klachten hebben. Bij vrouwen die milde klachten hebben zal het waarschijnlijk niet veel voordelen opleveren. Hormoontherapie, of op z’n Engels Hormone Replacement Therapy (HRT), wordt in Nederland voor slechts vijf procent van de vrouwen gebruikt terwijl dit in de rest van Europa door wel twintig procent van de vrouwen wordt gebruikt [4].

Hormoontheraptie kan niet alleen ingezet worden om de bekende overgangsklachten te verlichten, onderzoek suggereert ook dat dit het risico op hart- en vaatziekten kan verlagen [15]. Dat is vreemd want naast deze positieve berichten, wordt er ook gewaarschuwd tegen hormoontherapie omdat het juist zou kunnen zorgen voor een hartaanval.

Hormoontherapie kan in verschillende vormen worden toegepast:

• Pleisters;

• In pilvorm;

• Neusspray;

• Door middel van een spray of huidgel;

• Injectie;

• Oestrogeencrème;

• Door een vaginale ring [16].

Hormoontherapie mag zonder medische begeleiding niet langer dan vijf jaar gebruikt worden. Ook wordt er door zorgverleners aangeraden om hier binnen tien jaar na het begin van symptomen van de menopauze mee te beginnen [3]. Hormoontherapie is echter niet zonder bijwerkingen en daarom is enige voorzichtigheid wel geboden. Risico’s die kunnen optreden zijn:

• Hoofdpijn;

• Pijn in de borsten;

• Misselijkheid;

• Vaginale bloedingen;

• Vochtophoping wat leidt tot zwelling;

• Een opgeblazen gevoel, ook wel ‘bloating’;

• Kramp in de benen;

• Winderigheid of oprispingen [10].

Bovendien kan niet iedereen zich laten behandelen met hormoontherapie. Vrouwen met een familiegeschiedenis van schildklierproblemen of borstkanker kunnen risicofactoren zijn. Daarbij is het van belang dat er overleg met een arts plaatsvindt [10].

Ook wordt er gewaarschuwd voor een stuk ernstigere risico’s. Dit zou door sommige vormen van hormoontherapie kunnen gebeuren. Hoe hoog dit risico is en wat de literatuur hierover zegt behandelen we hieronder. Voor de volgende risico’s wordt gewaarschuwd:

• Beroerte [3] [10];

• Bloedproppen [10];

• Hartaanval [3];

• Baarmoeder- of borstkanker [10];

• Galblaasaandoening [3].

Wetenschappelijk onderzoek naar hormoontherapie tijdens de overgang

Uit onderzoek blijkt dat hormoontherapie bij ‘normale’ postmenopauzale vrouwen, dus vrouwen zonder bijzonderheden zoals het weg laten halen van de eierstokken, effectief kan zijn bij het verminderen van buikvet. Toediening via de huid door bijvoorbeeld pleisters zou in dit geval effectiever zijn dan orale toediening. De insulineresistentie blijkt bij postmenopauzale vrouwen te verbeteren. Ook kan hormoontherapie veel van de parameters van het metabool syndroom verminderen, iets wat veel voorkomt bij vrouwen in de overgang [17]. Dat niet alleen, het lijkt ook de gezondheid van de botten te bevorderen, vaginale droogheid te behandelen en effectief te zijn tegen opvliegers [18].

Ondanks al deze voordelen, wordt er ook gewaarschuwd tegen hormoontherapie. Zoals je hierboven hebt kunnen lezen zou het volgens sommigen bloedproppen of een beroerte kunnen veroorzaken, ook een hartaanval, baarmoederkanker en galblaasaandoening lijken veelvoorkomende risico’s te zijn. Laten we eens kijken wat er vanuit de literatuur over bekend is.  

Zo onderzocht een studie de effecten van gecombineerde hormoontherapie (oestrogeen en progesteron) bij postmenopauzale vrouwen. Hieruit bleek dat er inderdaad een hoger risico was op hartziekten, beroertes, borstkanker en longembolie. Daartegenover nam het risico op darmkanker en heupfracturen juist iets af [19].  

De risico’s waar vaak voor gewaarschuwd wordt, lijken vooral af te hangen van persoonlijke kenmerken van de vrouw. Denk aan leeftijd en de gezondheidstoestand [18]. Zo neemt de kans op een beroerte sterk toe bij oudere vrouwen, met name boven de 60 jaar. Het risico lijkt niet verhoogd bij jongere vrouwen tussen de 50 en 59 jaar die kort na de menopauze met lagere dosissen hormoontherapie starten. Ook roken en een hoge bloeddruk zijn risicofactoren [20].

Wanneer we kijken naar de studies die hormoontherapie op vrouwen in de overgang hebben onderzocht, zijn er een aantal voordelen en een aantal nadelen. Voordelen van hormoontherapie zijn het verminderen van opvliegers en symptomen als vaginale droogheid. Ook biedt hormoontherapie doorgaans bescherming tegen botbreuken en bepaalde vormen van kanker zoals darmkanker [21].

Ook in andere studies worden de risico’s van hormoontherapie bevestigd. Hier is duidelijk weer een verhoogd risico op beroertes en bepaalde vormen van kanker zoals borst- en eierstokkanker te zien. Andere risico’s die uit deze studies naar voren komen is het risico op bloedstolsels en de problemen die hormoontherapie kan veroorzaken zoals galstenen en astma. De effecten kunnen natuurlijk verschillen en zijn persoonsafhankelijk, ook hangt dit af van het type behandeling [21].

‍

Conclusie

De overgang is een natuurlijke, maar soms ingrijpende fase in het leven van een vrouw. Hoewel de klachten variëren en soms intens kunnen zijn, zijn er verschillende manieren om deze te verlichten. Supplementen zoals creatine, isoflavonen en calcium kunnen ondersteunen bij spierbehoud, stemming en botgezondheid, terwijl hormoontherapie een optie kan zijn bij ernstige klachten. Het is echter belangrijk om zowel de voordelen als de risico’s van behandelingen goed af te wegen en altijd samen met een arts een passende keuze te maken. Zo kun je de overgang zo prettig en gezond mogelijk doorkomen.
‍

Ontdek meer over de overgang

Een veelgehoorde frustratie tijdens de overgang is dat veel vrouwen merken dat het afvallen moeilijker gaat, zelfs als hun leefstijl hetzelfde blijft. Dit onderwerp wordt uitgebreid behandeld in een apart artikel, waarin we uitleggen waarom afvallen vaak stagneert en wat er verandert in je lichaam.

Bekijk de andere delen uit deze reeks voor meer inzichten en praktische tips:

• Deel 1 – Wat gebeurt er met je lichaam tijdens de overgang? >>>
  Uitleg over wat de overgang precies is en welke fasen je doormaakt
• Deel 2 – Symptomen van de overgang: hoe herken je ze? >>>
  De meest voorkomende symptomen, zoals opvliegers, en waar ze vandaan komen
• Deel 3 – Hormonen in de overgang: hoe je lijf verandert van binnenuit >>>
  De invloed van oestrogeen, progesteron, FSH en andere hormonen
• Deel 4 – Waarom afvallen tijdens de overgang zo lastig is en hoe het jou wél lukt >>>
  Uitleg over de veranderingen in je lichaam en wat je kunt doen om resultaat te boeken
• Deel 5 – De overgang behandelen: wat werkt écht?
  Concrete adviezen om opvliegers, vermoeidheid, hoofdpijn en andere klachten te verminderen, en een eerlijke blik op mogelijke oplossingen